Lęk, który nie znika – czym jest cancerofobia
Cancerofobia to uporczywy lęk przed zachorowaniem lub nawrotem choroby nowotworowej. Choć pojęcie to nie figuruje jako odrębna jednostka diagnostyczna w klasyfikacjach ICD -10 czy DSM – 5, jest coraz częściej opisywane w kontekście psychoonkologii.
Osoby, które zakończyły leczenie, często doświadczają intensywnego napięcia przed kontrolnymi badaniami (tzw. “scanxiety”, termin pochodzący od ang. scan anxiety), nadmiernego wsłuchiwania się w sygnały ciała, bezsenności lub unikania informacji medycznych. Lęk ten może utrzymywać się miesiącami lub latami po remisji i znacząco obniżać jakość życia.
Z psychologicznego punktu widzenia cancerofobia łączy objawy podobne do zaburzenia lękowego uogólnionego, PTSD oraz hipochondrii, lecz jest specyficzna dla doświadczenia choroby nowotworowej i silnie zakorzeniona w traumie egzystencjalnej.
Trauma onkologiczna – emocjonalne echo choroby
Przebycie nowotworu jest doświadczeniem granicznym. Pojawia się w nim lęk o życie, poczucie utraty kontroli i przewidywalności. Po zakończonym leczeniu ciało może być zdrowe, ale psychika nadal “nosi” ślad traumy.
Szacuje się, że około 30 – 40% chorych w pierwszych tygodniach od diagnozy zgłasza pojawiające się objawy lęku lub depresji, a nawet do 50% osób po leczeniu onkologicznym wykazuje objawy zespołu stresu pourazowego. Traumatyczne wspomnienia związane z diagnozą, szpitalem czy bólem somatycznym aktywują się w sytuacjach przypominających o chorobie – np. podczas badań kontrolnych.
Wspomnienie własnej śmiertelności rodzi też pytania o sens życia, system wartości i relacje z bliskimi. Osoby po chorobie onkologicznej często mówią: “niby żyję, ale nie potrafię już żyć tak jak dawniej”. To wyraz tzw. traumy egzystencjalnej – kryzysu tożsamości po doświadczeniu granicznym.
Wsparcie terapeutyczne – rola psychologa i grup wsparcia
Skuteczna pomoc w cancerofobii wymaga połączenia interwencji psychologicznej, psychoedukacji i elementów terapii poznawczo-behawioralnej (CBT).
Psychoterapeuta pomaga pacjentowi:
– rozpoznawać irracjonalne myśli dotyczące choroby,
– redukować katastroficzne interpretacje sygnałów ciała,
– uczyć się strategii radzenia sobie z lękiem i napięciem.
Ważną rolę odgrywa też terapia akceptacji i zaangażowania (ACT) – wspiera w odnajdywaniu sensu mimo niepewności. ACT pracuje na poziomie uważności, wartości i akceptacji uczuć, co pozwala przekształcić lęk w świadome działanie.
Nie mniej istotne jest wsparcie rówieśnicze, które pomaga odbudować poczucie wspólnoty. Kluby Amazonek, Fundacja Spa for Cancer czy grupy psychoedukacyjne oferują bezpieczną przestrzeń, w której kobiety dzielą się doświadczeniem i uczą się odzyskiwać zaufanie do ciała. Badania pokazują, że uczestnictwo w takich grupach zmniejsza poziom lęku i poprawia funkcjonowanie emocjonalne. Nieoceniony wpływ ma również narracja autobiograficzna pod postacią prowadzenia dzienników lub uczestnictwa w warsztatach pisania.
Aspekt medyczno-psychologiczny – ciało i umysł w dialogu
Cancerofobia nie jest wyłącznie “lękiem w głowie”. Wpływa na układ odpornościowy, sen, rytm dobowy i funkcje poznawcze. Utrzymujący się stres aktywuje oś HPA (podwzgórze – przysadka – nadnercza), co może powodować chroniczne napięcie wywołane wysokim poziomem kortyzolu i somatyzację.
Dlatego kluczowa jest psychoonkologiczna opieka interdyscyplinarna, obejmująca lekarza, psychologa i fizjoterapeutę. Regularne badania kontrolne, połączone z edukacją i wsparciem emocjonalnym, pomagają odzyskać poczucie bezpieczeństwa i autonomii pacjenta.
Nadzieja jako przeciwieństwo lęku
Choć cancerofobia jest zjawiskiem bolesnym, może stać się punktem wyjścia do transformacji. Wiele osób po chorobie mówi o tzw. posttraumatycznym wzroście – nowym spojrzeniu na życie, relacje i priorytety.
Psychologiczne uzdrowienie wymaga czasu, empatii i bezpiecznej przestrzeni, w której można mówić o strachu bez wstydu. Wspólnoty Amazonek są tu żywym przykładem – pokazują, że można żyć pełnią życia, nawet jeśli cień choroby zawsze pozostaje w pamięci.
Bibliografia:
Basińska, M. A., & Januszewska, E. (2019). Psychologiczne aspekty funkcjonowania osób chorych onkologicznie. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Czabała, J. C. (2020). Psychoterapia. Teoria i praktyka. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Dolińska-Zygmunt, G. (red). (2018). Podstawy psychologii zdrowia. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Gibek, K. & Wilczek-Rużyczka, E. (2025). Trauma związana z diagnozą i leczeniem onkologicznym a rozwój PTSD. Psychoterapia, 213(2), 17-34.
Heszen, I., & Sęk, H. (2022). Psychologia zdrowia. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zięba, M. (2021). Radzenie sobie z chorobą nowotworową – perspektywa pacjenta i psychologa. Difin.
